1848-49

„Polacy walczący podczas Powstania Węgierskiego 1848-49” cz. XI – bitwa pod Temeszwarem (9 sierpnia 1849)

Polski Instytut Badawczy i Muzeum

Ostatnia część naszego cyklu, podobnie jak pierwsza, zajmuje się bitwą i jej skutkami. Bitwa miała miejsce poza dzisiejszymi granicami Węgier. 9 sierpnia 1849 roku Józef Bem, który przejął dowództwo nad wojskami węgierskimi po Henryku Dembińskim, poniósł druzgocącą klęskę w walce z armią Juliusa Jacoba von Haynau pod Temeszwarem. Dużo mówi o wyniku bitwy fakt, że wojsko węgierskie poniosło tyle samo strat, co podczas kampanii zimowej w trakcie 8-10 starć. Siedemnastego sierpnia, cztery dni po kapitulacji pod Világos, Lajos Kossuth wręczył odznaczenia w Orszowie czterem polskim legionistom za zasługi w bitwie pod Temeszwarem. Odznaki otrzymali: por. Jan Madejski, który został  rany aż 18 razy w walce; por. Feliks Miączyński, ułan; Michał Prażmowski, ułan; Ksawery Horodyńki, dowódca batalionu piechoty. Po upadku powstania węgierskiego Legion Polski rozwiązał się, ale jego żołnierze jako ostatni akt pomocy zabezpieczyli jeszcze drogę uciekających powstańców, którzy przekroczyli granicę turecką.

István Balázs

źródła:

http://www.bibl.u-szeged.hu/bibl/mil/1848/kronologia.html

https://www.tapiokultura.hu/index.php?option=com_content&view=article&id=649:egyuett-a-szabadsagert-jozef-wysocki-es-a-lengyel-legio&catid=16&Itemid=142

Kovács István: „Egy a lengyel a magyarral”. A szabadságharc ismeretlen lengyel hősei. Budapest, 2014.

Foto: Wikipedia

Battle_of_Temesvár_V._Katzler

„Polacy walczący podczas Powstania Węgierskiego 1848-49” cz. IX – bitwa pod Csorną (13 czerwca 1849)

Polski Instytut Badawczy i Muzeum

W maju 1849 roku powstał w Miszkolcu jednolity Legion Polski, którego dowódcą został Józef Wysocki (awansowany na generała dywizji). Oddział liczył ok 2600 żołnierzy: trzy bataliony piechoty, cztery kompanie ułanów i dwie części baterii. 31 maja 1849 roku Wysocki został mianowany dowódcą Armii Górnych Węgier.Csornai_ütközet_1849_jún_13

Jednak nowa formacja Wysockiego nie jednoczyła wszystkich polskich żołnierzy – Legion Polski nie wziął udziału m.in. 13 czerwca 1849 roku w bitwie pod Csorną. W węgierskiej dywizji pod dowództwem płk. Györgya Kmety służył mjr. Lipót Zsurmay (urodzony pod nazwiskiem Leopold Surmacki). Bitwa skończyła się węgierskim zwycięstwem, a także śmiercią dowódcy wojsk austriackich, gen. dyw. Franza Wyssa. W pewnym momencie walk, huzarzy Zsurmayego zaatakowali kawalerię cesarską, w szeregach której walczyły dwa pulki ułanów z Galicji, składające się z wielu Polaków. Według anegdoty mjr. Zsurmay najpierw nie bronią, ale słowami zaatakował swoich rodaków, dziwiąc się jak Polacy, „dzieci narodu tęskniącego za wolnością”, mogą walczyć z „narodem bijącym się o wolność”.

István Balázs

 

źródła: http://www.bibl.u-szeged.hu/bibl/mil/1848/kronologia.html

Foto: Wikipedia

Kovács István: „Egy a lengyel a magyarral”. A szabadságharc ismeretlen lengyel hősei. Budapest, 2014.

 

This slideshow requires JavaScript.

 

„Polacy walczący podczas Powstania Węgierskiego 1848-49” cz. VIII – bitwa pod Vácem (10 kwietnia 1849)

Polski Instytut Badawczy i Muzeum
Felix_Jablonowski_Litho
Książę Aleksander Feliks Jabłonowski, dowództwa wojsk austriackich (Wikipedia)

10 kwietnia 1849 r. zakończyła się bitwa pod Vácem, w wyniku czego miasto przejęły zwycięskie wojska powstańcze. Legion polski Józefa Wysockiego tym razem zawiódł, ponieważ jego atak na kamienny most nad strumieniem Gombás w Hétkápolna (południowe przedmieście Vácu) zakończył się porażką.

Bridge over Gombás-brook is a nationally unique historic edifice. Listed ID 7495. It is the only Baroque bridge in Hungary today. It was commissioned by Bishop Mihály Althann and the statues are the works of József Bechert. It was completed between 1753 and 1757. - Route 2, Vác, Pest County, Hungary}}{{hu|1=http://turizmusvac.hu/index.php?page=latnivalokf&nyelve=hu Gombás-patak hídja (Kőszentes híd). Műemléki azonosító: [http://muemlekem.hu/muemlek?id=7495 7495]. Barokk, készült 1753-1758. Tervezte: Oracsek Ignác. Szobrai (https://www.kozterkep.hu/~/4678/szent_kamill_szobor_a_gombas_patak_hidjanak_szobrai_iv_vac_bechert_jozsef_1752.html Kamillus, https://www.kozterkep.hu/~/4658/szent_borbala_szobor_a_gombas_patak_hidjanak_szobrai_i_vac_bechert_jozsef_1752.html Borbála, Nepomuki Szent János, https://www.kozterkep.hu/~/4676/szent_peter_es_pal_szobra_a_gombas_patak_hidjanak_szobrai_ii_vac_bechert_jozsef_1752.html Péter és Pál, Venetianus, https://www.kozterkep.hu/~/4677/szent_judas_tade_szobra_a_gombas_patak_hidjanak_szobrai_iii_vac_bechert_jozsef_1752.html Júdás Tádé) 1752-ben és 1758-1759-ben készültek, Bechert József alkotásai. - Magyarország, Pest megye, Vác, Vác-Alsóváros, 2es főút.{{Monument Hungary|7495}}
Strumień Gombás w Hétkápolna (Wikipedia)
Jednak wojskom węgierskim udało się odwrócić bieg wydarzeń i armia austriacka pod dowództwem księcia Aleksandra Feliksa Jabłonowskiego (generała dywizji polskiego pochodzenia, który w trakcie bitwy został dowódcą) została zmuszona do odwrotu. 17 lipca 1849 r. miała miejsce druga bitwa pod Vácem, tym razem przeciw wojskom carskim, ale również zakończyła się ona sukcesem Węgrów, chociaż to tylko odwlekło w czasie ostateczną porażkę powstania.

 

 

István Balázs

 

 

 

źródła: 

http://epa.hu/00000/00018/00184/pdf/EPA00018_hadtortenelmi_1925_070-090.pdf 

https://www.arcanum.com/hu/online-kiadvanyok/Banlaky-banlaky-jozsef-a-magyar-nemzet-hadtortenelme-2/21-magyarorszag-184849-evi-fuggetlensegi-harcanak-katonai-tortenete-5B2E/iv-a-tavaszi-hadjarat-a-magyar-tamado-hadjarat-634B/huszonharmadik-fejezet-65AD/a-vaci-utkozet-1849-aprilis-10-en-65B8/

zdjęcia:

https://hu.wikipedia.org/wiki/Gomb%C3%A1s-patak#/media/F%C3%A1jl:Bridge_over_Gomb%C3%A1s-brook_(W)._-_V%C3%A1c.JPG Kamienny most nad strumieniem Gombás, budowany między 1753 i 1758 w stylu barokowym.

https://hu.wikipedia.org/wiki/Felix_Jablonowski#/media/F%C3%A1jl:Felix_Jablonowski_Litho.jpg Portret Feliksa Jabłonowskiego.

„Polacy walczący podczas Powstania Węgierskiego 1848-49” cz. VII – bitwa pod Isaszeg (6 kwietnia 1849)

Polski Instytut Badawczy i Muzeum
Than_Mor_Isaszegi_csata
Bitwa pod Isaszeg pędzla Mora Thana (Wikipedia)

6 kwietnia 1849 roku, w Wielki Piątek miała miejsce bitwa pod Isaszeg, która zakończyła się zwycięstwem powstańców. W długiej i niezwykle ciężkiej walce polskie oddziały Józefa Wysockiego zdołały odeprzeć austriacki atak i obronić armaty stojące z tyłu szeregów.

Tablica poświęcona Józefowi Wysockiemu (Wikipedia)

Jednak zapłacono za to wysoką cenę, ponieważ straty sięgały ok. 40 osób (7 % personelu legionu). Według anegdot, po bitwie, podczas defilady przed pałacem królewskim w Gödöllő, Lajos Kossuth zdjął swój kapelusz podczas przemarszu Polaków, oddając w ten sposób hołd ich ofierze. W Isaszeg można odwiedzić liczne miejsca pamięci świadczące o wielkim czynie żołnierzy Wysockiego, np. w lesie pod miastem znajduje się nagrobek nieznanego kapitana polskiego, a na ścianach ratusza i kalwińskiego kościoła umieszczono w 1972 r. tablice pamiątkowe. Ponadto Koło Przyjaciół Muzeum w Isaszeg było jedną z organizacji (wspólnie m.in. z Polskim Stowarzyszeniem Kulturalnym im. Józefa Bema na Węgrzech), które zainicjowały utworzenie popiersia Józefa Wysockiego, znajdujące się w Budapeszcie w ogrodu Muzeum Narodowego.

István Balázs

 

źródła: https://honlap.parokia.hu/data/attachments/2015/01/29/Isaszeg_%C3%A9s_a_lengyel_l%C3%A9gi%C3%B3.pdf 

http://epa.oszk.hu/02900/02924/00006/pdf/EPA02924_valosag_2013_6_078-081.pdf 

http://isaszegert.hu/isaszeg_lengyel_emlekhelyei.html 

Zdjęcie:

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Wysocki_J%C3%B3zsef_eml%C3%A9kt%C3%A1bla_(1972),_2019_Isaszeg.jpg Tablica pamiątkowa na ścianie kościoła kalwińskiego w Isaszeg.

„Polacy walczący podczas Powstania Węgierskiego 1848-49” cz. V – bitwa pod Hatvan (2 kwietnia 1849)

Polski Instytut Badawczy i Muzeum
Armee-Bulletin_XXXIII._Schlik_csapatai_a_Hatvanból_kivezető_Zagyva-híd_lerombolásával_biztosítják_a_Gödöllő_felé_való_visszavonulás_lehetőségét
Bitwa pod Hatvan (Wikipedia)
Zrzut ekranu 2021-05-19 o 10.37.41
Tablica pamiątkowa Zygmunta Miłkowskiego w Hatvan na ścianie ratusza. Zdjęcia pochodzi z artykułu z internetowej wersji Hatvani Hírlap (hatvanihirlap.hu) zatytułowany „Potrzebujemy zwykłych bohaterów”, 2 kwietnia 2021 r. – https://hatvanihirlap.hu/szuksegunk-van-a-hetkoznapi-hosokre /

2 kwietnia 1849 r. pod Hatvanem rozpoczęła się kampania wiosenna Powstania Węgierskiego, której głównym celem było wyzwolenie Pesztu-Budy*. Pułk. András Gáspár (naówczas tymczasowy, a po bitwie już stały dowódca; mianowany po walkach na generała) dowodził VII. Korpusem Węgierskim, który pokonał wojska gen. por. Franza von Schlika. Przed bitwą austriacki dowódca wyprawił imieninowy obiad, na którym obiecał zaproszonym oficerom „łatwe polowanie na króliki”. Jak bardzo się mylił. Pod koniec walk, które stoczyły głównie artylerie, wojska cesarskie zostały zmuszone do ucieczki. Wojska węgierskie próbowały otoczyć cesarskie oddziały, a przez pojawienie się dywizji Józefa Wysockiego, (która atakowała nie czekając na rozkazy z góry) Austriacy wycofujący się z pola walki wpadli dodatkowo w popłoch. Mimo wszystko wojska gen. von Schlika zniszczyły dwa mosty na Zagyvie i opuściły pole walk.

W bitwie, podobnie jak we wszystkich innych walkach kampanii wiosennej, wziął udział Zygmunt Miłkowski (ps. Teodor Tomasz Jeż), późniejszy powieściopisarz, publicysta, jeden z czołowych teoretyków polskiej emigracji, który do batalionu Wysockiego dołączył już w listopadzie 1848 r. jako student.

*) W 1873 r. Peszt i Buda połączyły się (do tej pory były niezależnymi miastami) w Budapeszt.

Balázs István

(red. A.Sz.)

Źródła:

Ilustracje: Wikipedia, https://hatvanihirlap.hu/szuksegunk-van-a-hetkoznapi-hosokre/

 

This slideshow requires JavaScript.