Zbliża się stulecie utworzenia niepodległej Polski. Z tego powodu warto byłoby odpowiedzieć na pytanie, jaką rolę – na polach bitwy, a także w elicie politycznej Monarchii – odegrali Węgrzy w skomplikowanym procesie doprowadzającym do odrodzenia polskiego państwa. Przede wszystkim chcielibyśmy zwrócić uwagę na historię węgierskich ochotników, którzy służyli w Legionach Polskich dowodzonych przez Józefa Piłsudskiego.
Zanim przedstawimy kilka aspektów tego wyraźnego przykładu przysłowiowej przyjaźni polsko-węgierskiej, musimy przybliżyć kontekst historyczny. Na wschodnim froncie „wielkiej wojny”, przede wszystkim w Galicji, było wiele konfliktów między ludnością polską a armią austro-węgierską. Witos pisał w swoich wspomnieniach: „Najgorzej zachowują się honwedzi, natomiast…”. Jednak pomimo lat wojny, które nie najlepiej wpływały na relacje polsko-węgierskie, możemy także mówić o pozytywnych stosunkach między oboma narodami, m.in. dzięki bezinteresownej pomocy węgierskich ochotników.
Więcej niż 3000 ochotników zgłosiło chęć walki z Rosjanami, ramię w ramię z Polakami, ale tylko około 500 (najnowsze znane dane podają 533, jednak do tej pory nie pojawił się żaden oficjalny spis nazwisk) mogło realnie wstąpić do Legionu. Motywacje do podjęcia takiej walki były najróżniejsze – niektórzy dobrze znali historię Polski i świadomie walczyli o odrodzenie kraju, inni chcieli w tym sposób podziękować za pomoc z lat 1848-49, ale był także ochotnik, którego motywy całkowicie nie były znane – nawet przez jego polskiego oficera, który to zachodził w głowę, co jego węgierskiego żołnierza przyniosło do polskich legionów.
Trudno było oczekiwać ugruntowanego światopoglądu od węgierskich legionistów, ponieważ niektórzy z nich wstępując do legionu byli jeszcze nastolatkami albo młodymi dorosłymi. Niezależnie od tego, co stało za poszczególnymi decyzjami o wsparciu Polaków, wspomnienia pozostawione przez polskich oficerów, przedstawiają węgierskich ochotników, jako żołnierzy, którzy wytrwali mężnie w walce. Znamy 44 Węgrów, którzy polegli w bitwach. Nie musieli oni, w odróżnieniu od swoich towarzyszy broni, przyglądać się powolnemu rozpadowi jednostki, która i tak ostatecznie zakończyła swoją działalność z dnia na dzień.
Nowopowstałe państwo polskie wyraziło swoją wdzięczność w postaci odznaczeń dla węgierskich legionistów. których dalsze losy różnie się potoczyły. Niestety przyszłość jednostki, w formie organizacyjnej, nie okazała się zbyt różowa. Stowarzyszenie Polskich Legionistów zostało utworzone w Budapeszcie w roku 1931, jednak Ministerstwo Spraw Wewnętrznych zarejestrowało je (pod ostatecznie zmienioną nazwą na Krąg Węgierskich Legionistów) dopiero w 1939 roku, dzięki polskiemu lobbowaniu. Warunkiem rejestracji Kręgu była rezygnacja jego przewodniczącego Ferdinánda Leó Miklóssiego, z każdej funkcji, którą sprawował w tejże organizacji. Problem stanowiło jego żydowskie pochodzenie, które drażniło Ministerstwo Obrony Narodowej – organizację, od której pośrednio zależała rejestracja. Był co prawda plan polskiego rząd, który zakładał wsparcie comiesięcznym apanażem wdów i sierot po poległych węgierskich legionistach, ale z powodu wybuchu drugiej wojny światowej spalił on na panewce.
Na cześć węgierskich ochotników, którzy walczyli po stronie Polaków, ale także Polaków walczących w Wiośnie Ludów, powstał pomnik w Budapeszcie, w parku Népliget, odsłonięty w roku 1935. Niestety dzisiaj historia węgierskich legionistów nie żyje w opinii publicznej tak żywo, jak inne obszary stosunków polsko-węgierskich, często nie tak bezpośrednio pokazujących dobre relacje obu narodów.
István Miklós Balázs
Polski Instytut Badawczy i Muzeum
Żródła
- Endre László Varga: Magyarok a Lengyel Légiókban. Lengyel tisztek visszaemlékezései a Lengyelország függetlenségéért vívott harcokban részt vett magyarokra, 1914-1918. In: Hitel. 18. évf. 2014/2.
- Endre László Varga: Források és iratok a lengyel légiókban harcolt magyarok történetéhez, 1914–1918. In: Hadtörténeti Közlemények. 2015/3.
- Endre László Varga: Magyarok a Lengyel Légiókban 1914-1918. In: Valóság. 58. évf. 12. sz.
- Wincenty Witos: Moje wspomnienia II. Instytut Literacki, Paryż, 1964.
