Kieżmark ( Kežmarok słow., Késmárk węg.) to miasto powiatowe na Słowacji na Spiszu.
Kieżmark powstał w XIII w., w 1295 r. uzyskał prawa miejskie, a w 1380 r. stał się wolnym miastem królewskim. Korzystne położenie miasta na szlaku handlowym z zachodu na wschód Europy pozwoliło na jego szybki rozkwit. Już w XV wieku istniało tu szereg cechów rzemieślniczych, z których jednym ze znaczniejszych był założony w 1475 r. cech sukienników. Miasto się bogaciło, a wraz z nim jego mieszkańcy: Niemcy, Słowacy, Węgrzy, Polacy, Żydzi i Rusini.
W 1463 r. w mieście rozpoczęto budowę zamku obronnego, który od 1528 r. należał do wojewody sieradzkiego Hieronima Łaskiego (1496 – 1541), znanego awanturnika, będącego wówczas na służbie króla węgierskiego Jana Zapolyi. Jan Zapolya nadał Łaskiemu godność żupana spiskiego, a na własność dwa zamki w Kieżmarku i Niedzicy (stąd tytuł hrabiego spiskiego i barona na Kieżmarku) W kilka lat potem Łaski zdradził Zapolyę i przeszedł na stronę jego wroga – cesarza Austrii Ferdynanda I.
Dobra spiskie, w tym oba zamki, odziedziczył jego syn – Olbracht Łaski (1536 – 1604), senator Rzeczypospolitej, wojewoda sieradzki, jeszcze większy awanturnik niż ojciec. Olbracht Łaski w 1564 r. ożenił się z majętną wdową , starszą od niego o 21 lat, Beatą Ostrogską z domu Kościeliską, ponoć nieślubną córką samego króla Zygmunta I Starego. Związek ten miał mu zapewnić gotówkę, której bardzo potrzebował na różne swoje zamierzenia. Natychmiast po ślubie Łaski wywiózł żonę do Kieżmarku i skłonił ją do przepisania na siebie majątku. Gdy to uczyniła, uwięził ją na zamku i trzymał w biedzie i zamknięciu przez osiem lat. Pomimo jej błagalnych listów kierowanych do cesarza Ferdynanda I Habsburga, króla Zygmunta II Augusta, Anny Jagiellonki i zaprzyjaźnionych magnatów, nikt się za nią nie ujął. Łaski jako stronnik cesarza był osobą zbyt ustosunkowana, by z nim zadzierać.
Fotografia pochodzi z PAN Archiwum w Warszawie, Materiały Jana Dabrowskiego
Sprawą uwięzionej kobiety zainteresowano się dopiero w 1573 r., gdy cesarz nakazał staroście Górnych Węgier przeprowadzić śledztwo. Wpłynął na to fakt, że w międzyczasie Łaski popełnił bigamię, żeniąc się z Francuzką, Sabiną de Sauve. Po zbadaniu sprawy starosta Jan Reubner opisał nędzę nieszczęsnej Beaty Łaskiej, która chodziła w podartych sukniach i nie miała żadnego kontaktu z osobami z zewnątrz. Aby napisać list do cesarza, musiała użyć sadzy pomieszanej z wodą. W liście tym błagała cesarza o uwolnienie, rezygnując z wszelkich pretensji do swojego majątku. Ale sprawa szybko ucichła, gdyż w międzyczasie umarł król Zygmunt II August , Polsce groziło bezkrólewie i Łaski znowu stał się użyteczny dla Habsburgów. Beata nadal pozostawała w areszcie domowym. Dopiero w 1576 r. życzliwy jej starosta Reubner uzyskał zgodę na jej przeniesienie do Koszyc, gdzie nadal pozostawała pod strażą. Zmarła w Koszycach w 1576 r. i została pochowana w Kieżmarku.
Beata Łaska uważana jest za pierwszą znaną z imienia i nazwiska turystkę tatrzańską. Bowiem w 1565 r., w okresie starań męża o jej przychylność, odbyła wycieczkę w Tatry do Doliny Kieżmarskiej.
W 1583 r. Olbracht Łaski utracił zastawiony zamek w Kieżmarku i dobra spiskie. Została mu tylko (też zastawiona) Niedzica. Zamek, a później miasto dostały się na sto lat w ręce rodziny Thökölych, odwiecznych wrogów Habsburgów. W 1702 r. miasto odkupiło zamek od ostatniego jego właściciela Ferdynanda Rübera. Zamek wykorzystywano jako spichlerz, koszary, manufaktury i warsztaty. Pozbawiony opieki niszczał. Dopiero w 1931 r. po remoncie głównej wieży otwarto w niej pierwszą ekspozycję muzealną. Po gruntownej konserwacji przeprowadzonej w latach 1962 – 1985 zamek stał się muzeum.
Emilia Broel-Plater (1806 – 1831) – polska hrabianka, uczestniczka powstania listopadowego w stopniu kapitana. Kiedy gen. Chłapowski, pod dowództwem którego walczyła postanowił złożyć broń i przekroczyć granicę Prus, Emilia w chłopskim przebraniu z przyjaciółką i kuzynem przedzierała się w stronę Warszawy. Trudy wędrówki okazały się ponad jej siły fizyczne. Zmarła 23 grudnia 1831 r. w Justianowie (ówczesny pow. Sejny) w gościnnym dworze Ignacego Abłamowicza. Została pochowana na miejscowym cmentarzu. Jej mogiła istnieje do dzisiaj.
W XIX w. Węgrzech panował kult powstania listopadowego. Poeta węgierski Karol Kapuy Vaskapui w 1832 r. napisał wiersz „Kwiat z łez na nagrobek Hrabiny Emilii Plater”, którego fragment cytujemy poniżej:
„Walczyłaś, o piękna pani! Byłaś aniołem ojczyzny,
Teraz spoczywasz pośród jej ruin żałobnych.
Ginąc odniosłaś zwycięstwo, boś nie umiała żyć w jarzmie,
Twoje zwycięstwo nad twą mogiłą zakwitło.”
Wiersz ten stanowi początek kultu Emilii Plater, Tadeusza Kościuszki i Józefa Poniatowskiego, symbolicznych postaci węgierskiego romantyzmu.
